مالیات علی الراس چیست و چگونه محاسبه می شود؟

دانستن قانون‌های مالیاتی برای شرکت‌ها امری ضروری است و این نکته در تمام دنیا پذیرفته شده است. نداشتن آگاهی از قوانین مالیاتی می‌تواند برای همه شرکت‌ها، کارگاه‌ها، کارخانه‌های تولیدی و هر نوع کسب‌وکار دیگری زیان‌آور باشد. یکی از مهم‌ترین نکته‌ها در قوانین مالیاتی که هر شرکتی باید از آن آگاه باشد، پر کردن فرم‌های اظهارنامه در زمان مشخص خود و ارائه آنها به سازمان امور مالیاتی است. در غیر این صورت مالیات علی الراس به صاحب آن شرکت تعلق خواهد گرفت. با ما در بررسی این قانون مالیاتی و نحوه محاسبه مالیات علی الراس همراه باشید.

مالیات علی الراس چیست؟

بر اساس قانون مالیاتی کشور، صاحبان حقیقی و حقوقی در هر کسب‌وکاری باید در زمان مشخصی از سال فرم‌هایی را پر کنند و به سازمان امور مالیاتی تحویل دهند. این زمان برای افراد حقیقی روز پایانی خردادماه و برای حقوقی ها پایان تیرماه هر سال است. ماموران این سازمان با بررسی فرم‌های اظهارنامه‌ و ترازنامه که شرکت مورد نظر ارائه کرده است، مالیات آن شرکت را مشخص می‌کنند.

در مواردی که شرکت یا کسب‌وکار مورد نظر این مدارک را به سازمان ارائه نکند، یا مدارک از نظر کارشناسان مالیاتی کافی یا درست نباشد، ممیزان خود اقدام به تعیین مالیات برای کسب‌وکار مورد نظر می‌کنند. در چنین شرایطی اداره مالیات مستندات دیگری را جایگزین مدارک واقعی و اصلی می‌سازد.

این کار عواقب و جریمه‌های سنگینی برای شرکت مورد نظر به دنبال دارد. بسیاری از شرکت‌ها و کسب‌وکارها به‌دلیل ندانستن این قانون، شامل چنین مالیاتی می‌شوند.

دلایل علی الراس شدن محاسبه مالیات چیست؟

با توجه با ماده 97 قانون مالیات‌های مستقیم، علی‌الرأس شدن مالیات به سه دلیل اصلی صورت می‌گیرد:

1- ارائه نکردن اظهارنامه مالیاتی

اگر شرکت مورد نظر در زمان مشخص، اظهارنامه و ترازنامه مالیاتی، حساب سود و زیان، درآمد، هزینه‌ها و موارد دیگر را به‌صورت دقیق ارائه نکرده باشد، شامل این نوع از مالیات می‌شود.

2- ارائه نکردن مدارکی که از طرف اداره امور مالیاتی درخواست شده

چنانچه مالیات‌ دهنده به درخواست کتبی اداره امور امور مالیاتی پاسخ ندهد و از ارائه دفترها و مدارک درخواست شده به این اداره خودداری کند. همچنین در مراجعه ماموران مالیاتی از ارائه دفترها به آنها خودداری کند، شامل این قانون می‌شود.

بر اساس این بند از ماده قانونی، اگر مالیات‌دهنده از ارائه بخشی از مدارک مربوط به هزینه شرکت به ماموران خودداری کند، از حساب کردن آن بخش از هزینه‌ها جلوگیری می‌شود. همچنین اگر مدارکی مربوط به درآمد باشد و به کارشناسان ارائه نگردد، محاسبه آن بخش از درآمد به‌صورت علی‌الرأس صورت خواهد گرفت.

3- ناقص بودن مدارک و مورد قبول نبودن هزینه‌ها

در صورتی که از دیدگاه کارشناسان قانونی، دفترها و سندهای ارائه‌شده غیرمستند باشد و غیرقابل‌رسیدگی تشخیص داده شود، محاسبه به‌صورت علی‌الرأس صورت خواهد گرفت همچنین در شرایطی که در مدارک ارائه‌شده، موارد قانونی مورد نظر اداره مذکور رعایت نشده باشد، باز هم محاسبه به‌وسیله این اداره صورت خواهد گرفت.

در صورتی که مدارک مورد نظر سازمان ارائه شده باشد، اما ریز هزینه‌ها از دید سازمان نادرست باشد، باز هم محاسبه به‌وسیله سازمان امور مالیاتی صورت می‌گیرد. همچنین اگر هزینه‌ها در ردیف درآمدهای شرکت به حساب بیاید و مورد قبول این سازمان قرار نگیرد هم محاسبه مالیات علی‌الرأس خواهد شد.

دلایل اقدام به تعیین مالیات علی الراس

این نوع مالیات در سه حالت مختلف شامل کسب و کارها می‌شود:

• ارائه نکردن اظهارنامه مالیاتی در زمان مناسب خود
• ارائه اظهارنامه و ترازنامه مالیاتی ناقص، یا ارائه مدارک ناقص
• ارائه نکردن مدارک پس از دریافت نامه کتبی از اداره امور مالیاتی

نحوه محاسبه مالیات علی الراس

نحوه محاسبه مالیات علی الراس به این صورت است که ابتدا کارشناسان‌ سازمان اقدام به پر کردن اظهارنامه مالیاتی برای شرکت مورد نظر می‌کنند. در این راستا ماموران این اداره اطلاعات و مدارک مورد نیاز را از منابع مختلف دولتی و خصوصی تهیه می‌کنند.

این مدارک شامل موارد مختلفی است که یکی از آنها بررسی مقدار درآمد شرکت در دوره‌های زمانی سه‌ماهه است. اداره امور مالیاتی بسیاری از این بررسی‌ها را از راه استعلام از سازمان‌ها و کارخانه‌های مختلف انجام می‌دهد و هزینه‌های آن را هم از شرکت مالیات‌دهنده مورد نظر می‌گیرد.

در واقع در پاسخ این پرسش که مالیات علی الراس چگونه محاسبه می شود باید گفت این نوع خراج به‌طور مستقیم به دست ماموران سازمان محاسبه می‌شود. در این محاسبه موارد مختلفی در نظر گرفته می‌شود:

• خرید سالانه شرکت مورد نظر
• فروش سالانه
• تعیین درآمد ناویژه
• محاسبه مقدار تولید کارخانه
• محاسبه ارزش حق واگذاری محل کسب‌وکار
• هزینه‌های دیگر، به تشخیص کمیسیون تعیین ضرایب مالیاتی

همچنین جمع کل هزینه‌هایی که سازمان برای محاسبه خراج شرکت مورد نظر می‌پردازد. این هزینه‌ها شامل هزینه استعلام از سازمان‌های مختلف خصوصی و دولتی، هزینه تمبر، حق نوشتن نامه‌ها، دستمزدها و موارد دیگری است که بنا به تشخیص سازمان مالیات محاسبه می‌گردد.

عواقب مالیات علی الراس چیست؟

اشاره شد که مالیات علی الراس چگونه محاسبه می شود. کمترین پیامد محاسبه مالیات به‌وسیله سازمان متولی آن، زیاد و غیرواقعی بودن آن است. علی‌الرأس شدن مالیات مشکلات مختلفی برای صاحبان کسب‌وکار به همراه خواهد داشت. در چنین شرایطی کارکنان سازمان خود به محاسبه درآمدها و هزینه‌های مالیات‌دهنده مورد نظر می‌پردازند.

به این ترتیب ممکن است بسیاری از هزینه‌ها به حساب نیایند یا کمتر از مقدار واقعی آن محاسبه شوند. همچنین ممکن است درآمد کسب‌وکار شما بیش از آنچه در واقعیت بوده، محاسبه شود.

عواقب این نوع محاسبه را به‌صورت خلاصه می‌توان چنین بیان کرد:

• تعیین هزینه به‌وسیله ماموران سازمان می‌تواند بیشتر و فراتر از آنچه باشد که در واقعیت مشمول کسب‌وکار شما می‌شود. در این صورت شما موظف به پرداخت هزینه‌ای می‌شوید که بالاتر از مالیات عادلانه شما است.
• پرداخت جریمه‌ای برابر با 30 درصد مالیاتی که برای شرکت شما تعیین شده هم به مالیات شما افزوده می‌گردد. این جریمه شامل قانون بخشودگی نمی‌شود.

مراحل رسیدگی به مالیات علی الراس چگونه است؟

پس از ابلاغ درخواست اسناد و مدارک از طرف اداره مالیات، کارشناس ارشد مالیاتی باید در مدت یک هفته تا پانزده روز بعد به شرکت مورد نظر مراجعه کند و دفترها، سندها و مدارک شرکت را بررسی کند. پس از این رسیدگی چند حالت ممکن است اتفاق بیفتد:

1- قبول دفاتر

در صورتی که دفترها و اسناد از دیدگاه کارشناسان مالیاتی مطابق با موازین قانونی باشد، مالیات شرکت با توجه به آنها تعیین می‌شود. به این روش رسیدگی، قبول دفاتر گفته می‌شود.

2- رسیدگی به روش علی‌الرأس

در صورتی که دفترها و سندهای شرکت از دید کارشناسان مالیاتی درست و مطابق با قانون نباشند، دفترها درست تنظیم نشده باشند، یا مدارک ارائه‌شده دارای نقص باشند، دفترها مورد قبول قرار نمی‌گیرند. در این صورت به دریافت مالیات علی‌الرأس اقدام می‌شود.

3- گزارش مراتب به هیئت سه نفره

در صورتی که مدارک ارائه‌شده از طرف کسب‌وکار مورد نظر از دید کارشناسان غیرقابل‌رسیدگی تشخیص داده شود، یا به دلایل مختلفی مانند رعایت نکردن موازین قانونی مورد قبول نباشد، باید مراتب به همراه دلایل کافی به هیئت سه‌نفره اداره مالیات گزارش شود.

ضرایب مالیاتی مورد استفاده برای مالیات علی الراس

در محاسبه مالیات با این روش، تعیین درست درآمدها و هزینه‌های شرکت یا کسب‌وکار مورد نظر امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل محاسبه مالیات بر اساس فرمولی صورت می‌گیرد که ضریب مالیاتی نامیده می‌شود. هرساله قانون ضریب مالیاتی با نظر گروهی از کارشناسان سازمان به همراه نمایندگانی از اصناف، اتاق بازرگانی و بانک مرکزی تعیین می‌شود. پس از آن بر اساس این فرمول به محاسبه مالیات برای شرکت مورد نظر پرداخته می‌شود:

ضریب یا ضرایب مالیاتی × قرینه یا قرائن مالیاتی = درآمد مشمول مالیات

چگونه از علی الراس شدن مالیات جلوگیری کنیم؟

برای پیشگیری از عملی نشدن این نوع مالیات، باید اظهارنامه‌های ماالیاتی را در زمان مشخص خود پر کنید و به سازمان متولی ارائه دهید. پر کردن این اظهارنامه‌ها باید با دقت کافی صورت گیرد و مدارک ضمیمه‌شده با آن هم کامل باشد.

آیا مالیات علی الراس حذف شده است؟

در تاریخ 31 تیرماه سال 1394 قانونی به تصویب رسید که بر اساس آن دریافت مالیات علی‌الرأس از قانون کشور حذف شد. پس از آن سازمان امور مالیاتی اعلام کرد که تا چهار سال پس از آن تاریخ، یعنی تا سال 1398 به شفاف‌سازی روش دریافت این نوع از مالیات‌ها خواهد پرداخت. نکته جالب این است که این وعده سازمان مالیات هرگز عملی نشد و این نوع مالیات همچنان از مالیات‌دهندگان گرفته می‌شود.

سخن پایانی

از آنجا که بهتر است علاج واقعه را قبل از وقوع کرد، بهتر است پیش از بروز چنین مشکلی اقدام به پر کردن اظهارنامه‌ها و ترازنامه‌های مربوط به کسب‌وکار خود کنید. اقدام به‌موقع شما از بروز این مشکل و همچنین سرگردانی در پیچ‌وخم دادگاه‌ها جلوگیری می‌کند. اگر در تکمیل و ارسال فرم های مالیاتی خود دچار مشکل شده اید و یا نیاز به راهنمایی و مشاوره دارید، همکاران و مشاوران ما در تدبیرحساب همه روزه آماده پاسخگویی به سوالات شما عزیزان هستند.